وکیوم باتوم (Vacuum Bottom) ماده‌ای است که از ته‌مانده برج تقطیر در خلأ پالایشگاه‌ها به دست می‌آید و به عنوان ماده اولیه اصلی برای تولید قیر و نفت کوره شناخته می‌شود. وکیوم باتوم شیراز به طور خاص توسط پالایشگاه نفت شیراز تولید می‌شود که یکی از پالایشگاه‌های کلیدی ایران در کنار پالایشگاه‌هایی مانند بندرعباس، اصفهان، تهران و تبریز است. این ماده از هیدروکربن‌های سنگین با تعداد کربن بیش از 35 تشکیل شده و دارای ظاهری تیره و شبیه به قیر است، با بویی مشخص و قابلیت اشتعال بالا.

• ویژگی‌ها: وکیوم باتوم شیراز معمولاً دارای دمای عملیاتی 240 تا 320 درجه سانتی‌گراد در فرآیند هوادهی (برای تبدیل به قیر) است. دانسیته آن در حدود 1.0 g/cm³ (در 25 درجه سانتی‌گراد) و ویسکوزیته آن بسته به فرآیند اکسیداسیون متغیر است. این ماده در فرآیند تولید قیر، با دمیدن هوا، مولکول‌های سبک‌تر مالتن را به مولکول‌های سنگین‌تر آسفالتین تبدیل می‌کند که باعث کاهش درجه نفوذ و افزایش نقطه نرمی قیر می‌شود.
• کاربردها: وکیوم باتوم شیراز عمدتاً برای تولید قیر (مانند قیرهای گرید نفوذی) و نفت کوره استفاده می‌شود. حدود 70% ماده اولیه نفت کوره از وکیوم باتوم تشکیل شده و بیش از 90% نفت کوره تولیدی در ایران برای نیروگاه‌ها مصرف می‌شود. همچنین در برخی موارد برای تولید روغن‌های پایه صنعتی کاربرد دارد.
• وضعیت عرضه: وکیوم باتوم شیراز از طریق بورس کالای ایران عرضه می‌شود، اما عرضه آن گاهی به دلیل اختلافات قیمتی بین پالایشگاه‌ها و شرکت‌های تولیدکننده قیر (مانند نفت جی و پاسارگاد) متوقف می‌شود. برای مثال، در سال‌های گذشته (2021-2022)، عرضه وکیوم باتوم شیراز به همراه پالایشگاه‌های بندرعباس و آبادان به دلیل اختلاف قیمت با شرکت پالایش و پخش دچار وقفه شد.